بدون شک دیگر کسی نیست که کوچکترین سررشته از علم هوانوردی داشته باشد، اما هواپیمای افسانه ای اف-۱۴ تامکت را نشناسد. اف-۱۴ تامکت هواپیمای جنگنده دو موتوره، مافوق صوتی، دو سرنشین و مجهز به سیستم بال متحرک است. این هواپیما از ۱۹۷۴ تا ۲۰۰۶ در نیروی دریایی ایالات متحده به عنوان جنگنده برتری هوایی دریایی، جنگنده رهگیری دفاعی و سکوی شناسایی تاکتیکی خدمت کرده است.
این هواپیما بعد از اینکه مجهز به سیستم هدف گیری مادون قرمز در شب (LANTIRN) و سیستم پرواز سطح پائین گردید حملات موشکی دقیقتری را انجام داد.
اف-۱۴ تامکت در سال ۱۹۷۲ به عنوان جایگزین هواپیمای اف-۴ فانتوم ۲ به خدمت نیروی دریایی ایالات متحده در آمد. و بعدها که آمریکا با حکومت محمدرضاشاه ایران رابطه خوبی داشت در سال ۱۹۷۶ به ایران صادر شد. این هواپیما محصول شرکت گرومن است که برای نیروی دریایی آمریکا ساخته شده. هواپیمای اف-۱۴ تامکت در ۲۲ سپتامبر ۲۰۰۶ در نیروی دریایی آمریکا بازنشسته شد.
بر همگان آشکار است که دوران پس از جنگ جهانی دوم، دوران رقابت دو بلوک شرق و غرب و به سخن دیگر، ایالات متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی سابق بوده است. در آن زمان که از آن با نام «جنگ سرد» یاد می شود، تمرکز رقابت دو کشور آشکارا بر سر نیروی هوایی و صنعت هواپیمایی بود. در دهه شصت میلادی، ایالات متحده با طراحی و تولید جنگنده قرن، یعنی اف-4 فانتوم، گوی سبقت را از شوروی سابق ربود. فانتوم به جرات یکی از پرآوازه ترین هواپیماهای نظامی بوده که در طول تاریخ هوانوردی نظامی به تولید رسیده است. این هواپیما، برای نیل به هدف های نیروی هوایی ایالات متحده و همچنین حفاظت از ناوهای هواپیمابر آن کشور طراحی شده بود و در دوران جنگ ویتنام، شمار بسیاری از میگ های شوروی سابق را نابود کرد. اسرائیل با بهره گیری از همین هواپیما، حدود 400 فروند از هواپیماهای اعراب را در همان دو روز نخست جنگ ساقط نمود. اف-4، به دلیل ویژگی های منحصر به فردش، از کشورهای هم پیمان آمریکا نیز طرفداران بسیاری داشت و همچنان که می دانیم به کشورهای نسبتاً زیادی نیز فروخته شد. اما آرام آرام، با گسترش و پیشرفت هواپیماهای ساخت شوروی، به تدریج ضعف نسبی فانتوم در برابر تهدید هواپیماهایی چون میگ 25 شوروی بیش از پیش آشکار گردید. در نتیجه، در اواخر دهه 60 میلادی، وزارت دفاع ایالات متحده، پروژه T.F.X را برای ساخت یک جنگنده ناونشین نوین به مناقصه گذاشت. از میان حدود 6.000 طرح پیشنهادی، طرح هواپیمای اف-14 تامکت از سوی شرکت گرومن برگزیده شد و بدین گونه بود که دوران طلایی جنگنده تامکت، آغازیدن گرفت.
در طرح شرکت گرومن، هواپیمای اف-14 تامکت هواپیمایی نسبتاً در اندازه های بزرگ، دو سرنشینه، دو موتوره و بال متغیر بود. این هواپیما، می بایست دارای سرعت برخاست و فرود کمی برای انجام عملیات از روی ناوهای هواپیمابر بوده و قادر باشد به اطمینان هرچه تمام تر، ایمنی ناوهای هواپیمابر را تامین نماید. در حقیقت، طراحی هواپیمای اف-14 از طرح هواپیمای اف-111 که یک بمب افکن سبک نیروی هوایی بود مشتق شد. اما ویژگی های جدیدی چون وزن به مراتب کمتر، موتورهای تازه طراحی شده و قدرتمند تر، سیستم تسلیحاتی و کابین مدرن تر، همه و همه عواملی بود که تامکت را به طور کلی از اف-111 متمایز می ساخت. اف-14 تامکت با دارابودن طولی حدود 20 متر، جنگنده ای در کلاس جنگنده های بزرگ از نظر ابعاد به شمار می آمد. فاصله دو سر بالهای آن، در حالت بسته به 10 متر و در حالت کاملاً باز به حدود 19 متر می رسید. به واسطه به کار بردن سیستم های شناسایی و راداری پیشرفته، وجود دو خلبان برای تکمیل عملیات امری بود کاملاً اجتناب ناپذیر. موتورهای نمونه های اولیه این هواپیما، موتورهای TF-30-P414A ساخت شرکت پرات اند ویتنی بودند که اصلاً یک نمونه ارتقاء یافته از موتورهای هواپیمای اف-111 بود.
اما در مدل های بعدی این هواپیما، به دلیل برخی معایب این موتور، مدل F110 جنرال الکتریک جایگزین این نوع موتور شد. از نظر طرح کلی بدنه و سازه، هواپیما ابتداً از یک قسمت دماغه ی متشابه با دیگر هواپیما ها برای جا دادن خلبانان تشکیل می شد. اما علی رغم طراحی های مرسوم با بدنه باریک و موتورها نزدیک به هم، این هواپیما دارای بدنه ای عریض و پهن اما باریک بود و موتورها با فاصله ای غیر معمول، دور از هم و در دو طرف بدنه به طور موازی و در یک ساختار مرکزی شکل گرفته بودند. ترمزهای هوایی اف-14، شامل دو صفحه به شکل بال های پروانه بود که در قسمت انتهایی هواپیما و از بین دو موتور، یکی در سطح بالایی بدنه و یکی در سطح زیرین به ترتیب به سمت بالا و پایین باز می شدند که برای کاهش سرعت اضطراری، بسیار کارا و مفید عمل می کردند. هواپیمای تامکت برای نخستین بار، طرح دو سکان عمودی را برای کنترل هر چه بهتر هواپیما در سرعت های بالا، و همچنین در شرایطی که یکی از موتورها از کار باز می ایستاد، به کار گفت. این طرح، بعد ها در اکثر جنگنده های بعدی ساخت ایالات متحده به جز اف-16 معمول شده و سپس به وسیله خانواده سوخو 27 روسی، تقلید شد.
همانطور که قبلاً گفته شد، لازم بود اف-14 تامکت هواپیمایی باشد با قابلیت برخاست و فرود در سرعت های بسیار پایین؛ و این ویژگی برای تسهیل عملیات از روی ناوهای هواپیمابر مورد نظر بود. نتایج تحقیقات شرکت گرومن، به جایی رسید که معلوم شد هواپیمای تامکت، باید هواپیمایی با بال های متغیر باشد تا بتواند به خوبی با سرعت های نسبتاً کم تیک آف نموده و سپس بتواند با همین پیکربندی، در سرعت های بالا نیز کروز کرده و مشکلی برای پرواز مافوق صوت هم نداشته باشد. بال های متغیر هواپیمای اف-14، با نهایت دقت و ظرافت طراحی شده و نتیجتاً، آزمایش ها بر روی این بال ها، حکایت از کارایی فوق العاده و بی نقص این نوع بال ها داشت. بال های تامکت، با قابلیت تغییر زاویه از 20 درجه در حالت کاملاً باز تا 68 درجه تا حالت کاملاً بسته طراحی شد. کارشناسان شرکت گرومن، اهرمی را در کابین خلبان تعبیه کردند که بدان وسیله، خلبان می توانست بال های هواپیمایش را تا 75 درجه برای جاگیری کمتر روی عرشه ناوهای هواپیمابر ببندد. در سرعت های پایین، بال ها تماماً گسترده شده و با کمک فلپ ها، بیشترین نیروی برا را برای برخاست فراهم می کردند. به تدریج با افزایش سرعت، بال ها برای افزایش عدد ماخ بحرانی، به سمت عقب مایل شده و از تولید نیروی پسای اضافی جلوگیری می نمایند. تمام عملیات تغییر زاویه بال ها بدون دخالت خلبان و تنها به وسیله یک کامپیوتر درونی ویژه کنترل می شود. ناگفته نماند، سیستم بال های متغیر به دلیل طراحی ویژه سامانه ی بسیار گران قیمتی است و در هواپیماهای جنگنده ی بعدی ایالات متحده، به کار گرفته نشد.
تمامی جنگنده های نسل سوم به بعد ایالات متحده، از موشک های تقریباً یکسانی بهره می برند: سایدوایندر، اسپارو، و یا آمرام. حتی جنگنده ای چون اف-15 ایگل که بسیار شناخته شده است، از موشک های نسبتاً معمولی و مشابهی بهره می برد. اما این قضیه در مورد تامکت صدق نمی کند. هواپیمای اف-14، برای استفاده از سیستم موشکی جدیدی به نام فینیکس یا Phoenix ساخته شده بود و ترکیب تامکت-فینیکس، یک ترکیب جدا نشدنی است. موشک دوربرد فینیکس با کد AIM-54، موشکی هوا به هواست با قابلیت هدف قراردادن اهدافی در فاصله ی بیش از 160 کیلومتر بر ساعت، در هر ارتفاع، هر ساعت از شبانه روز و هر نوع شرایط آب و هوایی. هواپیمای تامکت قادر به حمل 6 فروند موشک فینیکس در هر پرواز است که تعدادی واقعاً چشمگیر است. رادار فوق العاده پیشرفته پالس دوپلر AWG-9 یک رادار چند حالته است که قادر به شناسایی بیست و چهار هدف به طور همزمان و شلیک مستقیم به شش عدد از آنان می باشد. البته این سیستم که در دهه 1960 طراحی شده است، یکی از قدیمی ترین سیستم های رادار هوا به هوا می- باشد اما، هنوز هم بسیار پرقدرت می نماید و با استفاده از نرم افزار های کنترلی جدید توانایی های آن برای تبدیل به یک سیستم برای قرن بیست و یکم افزایش یافته است. موشک یک میلیون دلاری فینیکس، موشکی با قابلیت «شلیک کن و فراموش کن» است. این ویژگی بدین معنیست که خلبان پس از شلیک موشک، نیازی به قفل ماندن رادار هواپیما بر روی هدف ندارد و می تواند آزادانه به نبرد با جنگنده های دیگر دشمن بپردازد. همچنین شاید هدف مورد نظر، بسیار دور باشد که در این صورت، قفل ماندن رادار به مدت زمان طولانی بر روی هدف، کار عاقلانه ای به نظر نمی آید. بدین صورت است که هنگامی که موشک فینیکس هدف خود منهدم می سازد، هواپیمای تامکت شلیک کننده آن، می تواند به فرودگاه خود رسیده و حتی خاموش و در آشیانه پارک هم شده باشد. این مورد حتی در مورد شش هدف هم زمان نیز صادق است. سیستم موشکی فینیکس یکی از عوامل بالقوه ایست قدرت مافوق تصوری به تامکت بخشیده است.
کابین خلبان اف-۱۴ تامکت دو جایگاه سرنشین در طول هم دارد. خلبان و افسر مسئول رادار رهگیری (آرآیاو) روی صندلی پرتاب به بیرون مارتین-بیکر جیآریو-۷ای که با راکت حرکت میکند و از سطح زمین و با سرعت صفر ۴۵۰ گره به بالا پرتاب میشود، مینشینند. آنها در کاناپی هواپیما مجهز به ۴ آینه، دید ۳۶۰ درجه به بیرون دارند که یکی از این کاناپیها برای افسر مسئول رادار رهگیری و دیگری برای خلبان است. کاناپی اف-۱۴ کاناپی سنتی است که دارای سه قسمت است. اما ساختار کلی آن بزرگ است و دید خوبی را از آن میتوان داشت. خدمه هواپیما از کنترلگرها و دستگاه قدیمی و کلاسیک این هواپیما که ساختار چند گونه آنالوگ و دیجیتالی دارند، استفاده میکنند. کنترل هواپیما فقط به عهده خلبان است. تاکنون هیچ گونه سامانه کنترل دو نفری برای اف-۱۴ ساخته نشده است. کنترلگرهای اصلی اف-۱۴ یک نمایشگر سربالا است که توسط شرکت کایزر ساخته شده است و دو نمایشگر ویاسآی و اچاسآی هستند که اطلاعات مربوط به سرعت، جستجو ، و سایر اطلاعات را میدهند. اف-۱۴ای و اف-۱۴بی مثل هواپیماهای اف-۱۶ و اف-۱۸ نمایشگر چندکاره ندارند.
اف-۱۴ تامکت دماغه بزرگی دارد و این به خاطر آن است که هواپیما نه تنها دو سرنشین دارد، بلکه تعداد زیادی از سامانههای هوانوردی را هم دارد. ایسیام (ECM) و قسمت جستجوگر خیلی فراگیر و بزرگ هستند. قسمت اصلی رادار هاگز ایدابلوجی-۹ ایکس-باند است که در مدلهای ابتدایی سامانه دیجیتالی ۵۴۰۰ بایتی سبکی با حافظه دسترسی تصادفی ۳۲ کیلوبایتی را به همراه داشت. دیش آنتن، دیش عریض ۹۱ سانتیمتری مسطح است که ۱۰ کیلووات برق مصرف میکند و آنتنهای پیچیده آیافاف (IFF) دارد. چندین دستگاه جستجوگر و ردگیری دیگر نظیر ردگیری به هنگام جستجو، حرکت دادن به هنگام جستجو، تعقیب تک هدف پالس دوپلر (PDSTT)، و دستگاه تعقیب (JAT) نیز وجود دارند. این هواپیما قادر است ۲۴ هدف هوایی را به طور همزمان رهگیری نموده و در آن واحد به سمت ۶ هدف در حالت ردگیری به هنگام جستجو تا حدود ۱۰۰ کیلومتر موشک شلیک کند. در حالت فقط-پالس (STT) برد حدود ۱۵۰ کیلومتر است. حداکثر برد جستجوگری فراتر از ۱۹۰ کیلومتر است، که حتی روی جنگندهای دیگر در ۱۲۰ الی ۱۴۰ کیلومتری هم میتوان قفل راداری انجام داد. موشکهای کروز هم میتوانند هدف این هواپیما با رادار ایدابلیوجی-۹ قرار بگیرند. چون این رادار در حالت دوپلر-پالس روی اهداف کوچک در ارتفاعات پائین هم قفل میکند و آنها را تعقیب میکند. دیش آنتن رادار در دماغه هواپیما قرار گرفته است و بیشتر سامانههای هوانوردی رادار درست در قسمت پشت دماغه نزدیک جایگاه خلبان جاسازی شدهاند. سامانههای هوانوردی دیگر نیز (نظیر آیافاف، رادیوهای برقراری ارتباط، ابزارهای جهت یاب و غیره) در نزدیکی جایگاه افسر رادار رهگیری قرار گرفتهاند و بیشتر باسامانههای نمایشگر رادار ایاندابلیوجی-۹ ترکیب شدهاند.
هواپیماهای تامکت همچنین سامانه سیگنالهای الکترونیکی مقابله، سامانههای اخطارگر رادار(RWR)، پخش کنندههای خاشه/شعله در قسمت دم هواپیما، هماهنگ کننده آمار بین جنگندهها، و سامانه دقیق ناوبری اینرسی نیز دارند. هماهنگیهای اولیه در کامپیوتر ناوبری برنامه ریزی میشود و یک گردش نما در سیستم تمام حرکات هواپیما را زیر نظر دارد. این حرکات هواپیما به کامپیوتر ناوبری فرستاده میشود، و فاصله و جهت جت از اولین جای حرکتش محاسبه میگردد.
سرانجام، تصمیم بر آن شد که به جای ارتقا دادن و بهبود بخشیدن موتور های عیب دار فعلی، بهتر است موتور های کاملاً جدیدی جایگزین این نوع موتور ها شوند، به طوری که موتور های جدیدی که در مدلهای پایانی اف-14 تعبیه شد، کاملاً تکافوی نیاز های آن را می کرد. همچنین موتورهای اف-14 مدل A نیز در حال بهبود بخشی هستند؛ چه بسا که اگر از ابتدا موتور های جانشین خوبی برای موتور های فعلی این مدل موجود بودند، این موتور ها موتور هایی نبود که نیروی دریایی حاضر به به کار گرفتن آن ها بر روی اف-14 باشد. در اواسط دهه 90 تنها تغییری که در اف-14 داده شد عبارت بود از معرفی یک سیستم کنترل کنترل پرواز دیجیتال که خلبان را از انجام مانور های خطرناک یا نا ایمن باز داشته ، بار مسئولیت و وظیفه را بر روی خلبان تقلیل داده و باعث می شود که خلبان نسبت به موقعیتی که در آن است، اقدام به بهترین عمل نماید.
سرمایه گذاری برای پیاده کردن این سیستم از سال 1996 شروع شد (حدود 80 میلیون دلار). همچنین سیستم تاکتیکی شناسایی هوابرد (TARPS) با سیتم دیجیتال آن جایگزین شده و سیستم پرتاب فلر بول به عنوان جزئی از برنامه کامل کننده اضافه خواهد گشت. البته اعمال این تغییرات، باعث تغییر نقش هوایی اصلی اف-14 A نخواهد شد. اف-14 مدل بی را می توان هم یک اف-14 مدل آ بازسازی شده بنامیم، هم یک جنگنده جدید به تمام معنا، که هر یک از این مدلهای بی با موتورهای پرقدرتF-110-GE-400، با موتور TF30-P414 اف-14 های قدیمی جایگزین شده اند، مجهز شده است. اف-14 تامکت، هواپیمایی آن اندازه پیچیده بود که خود نیروی دریایی آمریکا، در به کارگیری آن دچار مشکل بود. همچنین، آمریکا به هیچ وجه حاضر به انتقال این تکنولوژی به روس ها نبود، به طوری در اف-14 های ایرانی هم که امکان آن می رفت زمانی به چنگ روس ها بیفتند، قطعات کلیدی نشانگر تکنولوژی نوین آن حذف گشته بود.
به همین صورت، هنگامی که یک فروند تامکت از فرود موفق روی یک ناو هواپیمابر آمریکایی باز ماند، لاشه این هواپیما به سرعت و در کوتاهترین زمان، از بیم اینکه روس قطعات لاشه آن را از دریا بازیابی کنند، از دریا بیرون کشید.
هشتادمین اف-۱۴ ساخته شده برای ایران به دلیل قطع روابط ایران و آمریکا و تحریم تسلیحاتی ایران به نیروی دریایی آمریکا تحویل داده شد.
در مجموع ۵۵۷ تام کت ای توسط گرومن ساخته شد که ۴۸ فروند از آن به اف-۱۴ بی و ۱۸ فروند از آن به اف-۱۴ دی ارتقاء یافتند.
اف-14 تامکت، در خدمت نیروی هوایی ایران
از هشتاد فروند هواپیمای سفارشی اف-14 تامکت A، تا زمان وقوع انقلاب شکوهمند اسلامی، به دلیل قطع روابط سیاسی با آمریکا، تعداد 79 فروند آن ها به همراه 245 فروند موشک فینیکس تحویل ایران شد که نخستین فروند آن ها با رنگ آمیزی خاص بدنه، در تاریخ بیستم بهمن ماه سال 1354 در فرودگاه مهرآباد به زمین نشسته و طی مراسمی، تحویل ناوگان نیروی هوایی ایران شد. در طی سال های جنگ تحمیلی، هواپیماهای فوق پیشرفته تامکت به همراه فانتوم های ایران، خسارات جبران ناپذیری را به نیروی هوایی عراق وارد آوردند که اگر تقویت بعدی عراق بعثی توسط غرب صورت نمی گرفت، نیروی هوایی عراق در ابتدا به طور کلی نابود و تقریباً فلج گشته بود. در زمان جنگ، تبلیغات گسترده ای در مورد اینکه تامکت های ایرانی به دلیل کمبود قطعات یدکی قادر به پرواز نیستند و حتی اگر بتوانند پرواز هم بکنند، هیچ گاه قادر نیستند که جنگنده های عراق را نابود سازند.
ایران تنها کشور استفاده کننده از تامکت در حال حاضر
خدمه: ۲ خلبان و افسر رهگیری هوایی
طول: ۶۲ فیت و ۹ اینچ (19.1 m)
پهنای بال:
باز شده: ۶۴ فیت (۱۹/۵۵ متر)
جمع شده: ۳۸ فیت (11.58 m)
ارتفاع: ۱۶ فیت (4.88 m)
بال: مساحت ۵۶۵ فیت مربع (54.5 m²)
ماهیواره: NACA 64A209.65 mod root, 64A208.91 mod tip
وزن خالی: ۴۳۷۳۵ پوند (19,838 kg)
وزن بارگیری: ۶۱۰۰۰ پوند (27,700 kg)
بیشینه وزن برخاست: ۷۴۳۵۰ پوند (33,720 kg)
پیشرانه: ۲× جنرال الکتریک یی-۱۱۰ جیای-۴۰۰ توربوفن با پسسوز
نیرو ی خشک: ۱۳۸۱۰ پوند (61.4 kN) هرکدام
نیرو با پس سوز ۲۷۸۰۰ پوند (124.7 kN) هرکدام
عملکرد
سرعت بیشینه: ۲/۳۴ ماخ (1,544 mph, 2,485 km/h) at high altitude
شعاع عملیاتی: ۵۰۰ ناتیکال مایل (575 mi, 926 km)
برد ترابری: ۱۶۰۰ ناتیکال مایل (1,840 mi, 2,960 km)
سقف پروازی: ۵۰۰۰۰ فیت (15,200 m)
نرخ اوجگیری: >۴۵۰۰۰ فیت بر دقیقه (229 m/s)
بارگیری بال: ۱۱۳/۴ پوند بر فیت مربع (553.9 kg/m²)
نسبت نیرو به وزن: ۰/۹۱
جنگافزار
توپها: ۱× توپ گاتلینگ ام-۶۱ (۲۰ میلیمتری) با ۶۷۵ گلوله
جایگاهها: دارای ۱۰ جایگاه، ۶×زیر بدنه، ۲ تا ناسل، ۲×محل اتصال بالها.
موشکها:
موشکهای هوا به هوای: آیم-۱۲۰ آمرام ،آیم-۹ سایدویندر ،آیم-۷ اسپارو ،آیم-۵۴ فینیکس ،
ترکیب بارگیری:
۶×آیم-۵۴، ۲×آیم-۹
۲×آیم-۹+۲×آیم-۵۴+۳×آیم-۷ (ترکیب معمول)
۲×آیم-۹+۴×آیم-۵۴+۲×آیم-۷
۲×آیم-۹+۶×آیم-۷
۴×آیم-۹+۴×آیم-۵۴
۴×آیم-۹+۴×آیم-۷
۴×آیم-۹+۴×آیم-۱۲۰
۲×آیم-۹+۶×آیم-۱۲۰
بمبها:
جدام (JDAM) مهمات دقیق زن
بمبهای هدایت لیزری پیووی
بمبهای امکا-۸۰ غیر هدایت شونده
سیبییو-۱۰۰ بمب خوشهای (امکا ۲۰ راکی-۲)
متفرقه:
پاد هدفگیری لانتیرن
۲×تانک سوخت قابل رهاسازی ۲۶۷ گالونی
تجهیزات پروازی
رادار ایان/آدبلیوجی-۹ هیوز
AN/ASN-130 INS, IRST, TCS